Turbomotorga gaz ballonli uskunalar o‘rnatish: qanday xatarlar bor?

Avtoelon.uz batafsil ma’lumot beradi.

O‘zbekistonda benzin narxi yildan-yilga oshib bormoqda va tobora ko‘proq avtomobil egalari arzonroq gazga o‘tayotgani tabiiy hol. Bu nafaqat atmosfera dvigatelli avtomobillarga, balki turbodvigatellarga GBO o‘rnatishga bo‘lgan qiziqish ham sezilarli darajada oshdi.

Ammo Chevrolet Onix va Trackerdagi kabi zamonaviy turboagregatlarga gaz o‘rnatish mumkinmi? Bunday uskunalarga qanday talablar qo‘yiladi va qanday xavflar mavjud? Keling, bularni tartib bilan ko‘rib chiqaylik.

Metan va propanga Damas, Matiz, Spark, barcha avloddagi Neksiyalar, Lacetti va Cobalt kabi modellar ommaviy ravishda o‘tkazilmoqda. Bu avtomobillar asosan taksi va yetkazib berish xizmatlarida keng qo‘llaniladi. Keyinchalik gibrid modellar bilan tajribalar o‘tkazila boshlandi: hatto BYD va Lixiang modellarini ham gazga o‘tkazishga urinishlar bo‘ldi. Biz Lixiangni qaysi gazga o‘tkazish foydaliroq ekanligini batafsil aytib o‘tgan edik, ammo, albatta, ommaviy qayta jihozlashgacha ish yetib bormadi.

Gazlashtirish yangi Chevrolet modellariga, ayniqsa Chevrolet Onix va Trackerga ham yetib keldi. Ikkala avtomobil ham 1,2 litrli turbomotor bilan jihozlangan va aynan shu turdagi dvigatellar eng ko‘p savollarni keltirib chiqarmoqda.

Birinchi avlod

Eng soddasi bo‘lib, karbyuratorli dvigatellarda ishlatilgan. Gaz ta’minoti mexanik tarzda amalga oshirilgan, dozalash aniq bo‘lmagan. Turbinali dvigatellarga umuman mos kelmaydi. 80-90-yillarda "Volga" taksilarida yurganlar salondagi o‘ziga xos gaz hidini va mashinaning silkinib yurishini eslashlari mumkin.

Ikkinchi avlod

Bu tizim elektron benzin purkash bilan birga ishlaydi, ammo mohiyatan mexanik bo‘lib qoladi. Aralashma taxminan tayyorlanadi, aniq ishlov yo‘q. Turbomotorlarga o‘rnatish mumkin emas - silindrlarda detonatsiya kafolatlangan.

Uchinchi avlod

Gazni aniqroq dozalash imkoniyatiga ega ilg‘or tizim, ammo hali ham benzin purkagichlari bilan sinxronlashmagan. Zamonaviy turbodvigatellarga ham mos kelmaydi.

To‘rtinchi avlod

Eng ommaviy va xavfsiz variant. Gaz har bir silindrga alohida purkaladi, ish benzin tizimi bilan sinxronlashtirilgan. Aniq sozlash, yonilg‘i xaritalarini to‘g‘rilash, nadduvga moslashish imkoniyatlari mavjud. Bunday uskunalar turbomotorlar uchun maqbul hisoblanadi.

Beshinchi va oltinchi avlodlar

Noyob va qimmat suyuq gaz purkash tizimlari. Ular juda aniq ishlashi mumkin, lekin xizmat ko‘rsatish murakkab va O‘zbekistonda deyarli qo‘llanilmaydi.

Asosiy muammo - bu sozlash. Turbinali dvigatellar aralashmaga ancha sezgir. Eng kichik xatolik aralashmaning siyraklashishiga olib keladi, siyrak aralashma esa detonatsiyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘l ochadi.

• yonish kamerasidagi haroratning oshishi;
• porshen guruhining tezroq yeyilishi;
• klapanlarning kuyib ketishi;
• turbinaning qizib ketishi natijasida shikastlanishi;
• yuklama ostida dvigatelning beqaror ishlashi.

Yana bir muhim jihat - metanning o‘zi juda yuqori detonatsiya bardoshiga ega, shuning uchun ko‘p ustalar dvigatel bunga chidaydi deb o‘ylashadi.  Bu xavfli xato! Agar aralashma siyrak bo‘lsa, hatto barqaror yonilg‘ida ham detonatsiya yuz berishi mumkin. Shu sababli ko‘plab ustalar turbomotorlarga GBO o‘rnatishdan bosh tortadilar.

Metan katta hajmdagi gazni aniq dozalay oladigan tez va kuchli forsunkalarni talab qiladi. Turbomotor puflash paytida yonilg‘iga bo‘lgan ehtiyojni keskin o‘zgartiradi va agar gaz forsunkalari bunga ulgurmasa, aralashma kambag‘allashadi.

Detonatsiya va nosozliklarning oldini olish uchun quyidagilar zarur:

• faqat yuqori sifatli uskunalarni o‘rnatish;
• purkash tizimini to‘g‘ri sozlash;
• benzin va gaz kartalarini turli rejimlarda muvofiqlashtirish;
• haqiqiy yuklama ostida dvigatel xatti-harakatini aniqlash uchun harakatda sozlash.

Bu har kimda ham bo‘lavermaydigan malakani talab qiladi.

Propan esa o‘z xususiyatlariga ko‘ra benzinga yaqinroq, shuning uchun GBO ni propanga o‘rnatish biroz osonroq va xavfsizroq. Ammo bu xavf yo‘qoladi degani emas. Afzalligi shundaki, propan kamroq issiqlik ajratadi va yuqori aylanishlarda yaxshiroq yonadi.

Agar atmosfera dvigatellarida detonatsiya silindr-porshen guruhining eskirishiga olib kelsa, turbomotorlarda oqibatlar ancha jiddiy bo‘lishi mumkin:

• nadduv kameradagi bosimni kuchaytiradi;
• harorat sezilarli darajada ko‘tariladi;
• yuklama notekis taqsimlanadi;
• zarba to‘lqinlari porshen va turbinaga ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi.

Aslida, turbomotordagi detonatsiya dvigatelni sanoqli soniyalarda ishdan chiqarishi mumkin. Shuning uchun GBO ni sozlashda ozgina xatoga yo‘l qo‘yish ham juda xavfli bo‘ladi.

Ko‘pchilik detonatsiya faqat gaz yonilg‘isining muammosi deb o‘ylaydi, ammo bozorda sifatsiz benzin partiyalari, ayniqsa 92 va 95 oktanli benzinlar ko‘p uchraydi.

Turbinali dvigatellar atmosfera dvigatellariga qaraganda sifatsiz benzindan ko‘proq zarar ko‘radi. Shuning uchun dvigatelni ishdan chiqarish xavfi nafaqat gazda, balki benzinda ham mavjud.

Bu mulkdorlarning asosiy savollaridan biri - dvigatel va elektronika uchun kafolat saqlanib qoladimi? Misol uchun: Chevrolet Onix yoki Tracker egalari istalgan servisda GBO o‘rnatsa, avtomatik ravishda kafolatdan mahrum bo‘ladi. Uskunalar to‘g‘ri o‘rnatilgan bo‘lsa ham, yonilg‘i tizimiga aralashish faktining o‘zi zavod shartlarini buzish hisoblanadi.

Rasmiy dilerlar va ishlab chiqaruvchi GBO tufayli yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nosozliklar uchun, hatto to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik isbotlanmagan bo‘lsa ham, javobgar emas.

Kafolatni yo‘qotish va benzinni tejash uchun dvigatelni ishdan chiqarish xavfiga borish kerakmi-yo‘qmi, buni avtomobil egasi hal qiladi.

Narx asbob-uskunalar va xizmat ko‘rsatish darajasiga juda bog‘liq. O‘zbekiston bo‘yicha o‘rtacha 4-avlod ballonli GBO o‘rnatish taxminan 3 000 000 so‘m turadi. Yevropa brendlarining sifatli to‘plamlari qimmatroq.

Texnik jihatdan - ha.

Amaliy jihatdan - faqat mukammal uskunalar va ustaning yuqori malakasi bilan.

Ammo quyidagi xavflarni yodda tutish lozim:

• kafolatni yo‘qotish;
• sozlashda xatoliklar ehtimoli yuqori;
• porshen guruhiga tushadigan katta yuklamalar;
• detonatsiya;
• xizmat ko‘rsatishga yuqori talablar.

Atmosfera dvigatellari uchun GBO o‘rnatish allaqachon kundalik amaliyotga aylangan, ammo turbomotorlar butunlay boshqacha tayyorgarlik darajasini talab qiladi.

Agar sizning maqsadingiz har qanday narxda yonilg‘ini tejash bo‘lsa, unda GBO o‘rnatish mumkin.

Agar dvigatel resursini va zavod kafolatini saqlab qolish muhimroq bo‘lsa, muqobil variantlarni, jumladan, elektromobil yoki gibrid sotib olishni ko‘rib chiqish yaxshiroq.

Shuningdek, tarmoqlarda metan bosimi pasayganda, ayniqsa qishda, yonilg‘i quyish shoxobchalarida kunlik navbatlarni hisobga olish muhim.

Oxirida, ustalar ilgari xizmat ko‘rsatish joylarida takrorlagan iborani eslashimiz kerak:

"Benzin quyib, dvigatelni palov bilan, gaz quyib, rolton bilan boqasan."